ACTA
DE INDEPENDENCIA
DE LAS
PROVINCIAS UNIDAS
EN
SUDAMÉRICA.
Versión
Bilingüe Castellano - Quechua
No es demasiado divulgado que el Acta de la Independencia de las
Provincias Unidas en Sudamérica, política y geográfica fue redactada en
Castellano y traducida al Quechua y al Aymara. Agradecemos al personal de la Casa Histórica de la Independencia
habernos facilitado la versión trilingüe
I. Acta de
Independencia declarada por el Congreso de las Provincias Unidas en Sudamérica.
Versión parafrástica en Idioma Español.
ACTA.
En la benemérita y muy digna ciudad de San Miguel de Tucumán a nueve días del
mes de julio de mil ochocientos diez y seis, terminada la sesión ordinaria, el
Congreso de las Provincias-Unidas continuó sus anteriores discusiones sobre el
grande y augusto objeto de la independencia de los pueblos que lo forman. Era
universal, constante y decidido el clamor del territorio entero por su
emancipación solemne del poder despótico de los reyes de España; los
representantes sin embargo consagraron á tan arduo asunto toda la profundidad
de sus talentos, la rectitud de sus intenciones é interés que demanda la
sanción de la suerte suya, pueblos representados y posteridad. A su término
fueron preguntados si querían que las Provincias de la Unión fuesen una nación
libre e independiente de los reyes de España y su metrópoli? Aclamáron primero,
llenos del santo órden de la justicia, y uno á uno reiteráron sucesivamente su
unanime y espontaneo decidido voto por la independencia del país, fixando en su
virtud la declaración siguiente:
Nos
los representantes de las Provincias-Unidas en Sud-América, reunidos en
congreso general, invocando al Eterno que preside el universo, en el nombre y
por la autoridad de los pueblos que representamos, protestando al cielo, á las
naciones y hombres todos del globo la justicia que regla nuestros votos,
declaramos solemnemente á la faz de la tierra, que es voluntad unánime é
indubitable de estas provincias romper los violentos vínculos que las ligaban á
los reyes de España, recuperar los derechos de que fueron despojados e
investirse del alto carácter de una nación libre é independiente del rey
Fernando 7., sus sucesores y metrópoli; quedar en consecuencia de hecho y de
derecho con amplio y pleno poder para darse las formas que exija la justicia é
impere el cúmulo de sus actuales circunstancias. Todas, y cada una de ellas,
así lo publican, declaran y ratifican, comprometiéndose por nuestro medio al
cumplimiento y sostén de esta su voluntad baxo del seguro y garantía de sus
vidas, haberes y fama. Comuníquese á quienes corresponda para su publicación, y
en obsequio del respeto que se debe a las naciones, detállense en un manifiesto
los gravísimos fundamentos impulsivos de esta solemne declaración. Dada en la Sala de sesiones, firmada de
nuestra mano, sellada con el sello del congreso y refrendada por nuestros
diputados secretarios.
Francisco
Narciso de Laprida, diputado por San Juan, presidente
Dr.Antonio
Saenz, diputado por Buenos Ayres.
II. Acta de Independencia declarada por el Congreso de las
Provincias Unidas en Sudamérica. Versión parafrástica en idioma Quichua.
Traducción al Quechua de José Mariano Serrano con la signografía empleada por
el congresal en 1.816.
Cai
sumacc ancha camayocc San Miguel Tucmanmanta hatum llacctapi, waranccapusacc
pachacc chunca socctayocc watacc ccanchis quillacc isckon ppunchaynimpi,
llacctanchecc raycu cchawanancupacc Hamauttacuna hatun tantacuy, congreso
nisccapi tantascca, tucui soncconcuwan, tucui yachaynincuwan unancharccancu
ttaccacuynincheccta cunancama camachicquenchecc auccacunamanta: huc similla
tucuyneccpi llacctanchecc cunacc cay ruracunanta munasccancu, uyaricun, huc
munaylla hinantin ruraynincuwan, yuyaynincuwan, wañuy, wañuy, wañuy
munapayasccancuta sutti suttipi ricuchincu; chaywampis, yuyaspa cay hatun
simipi casccanta paycunacc, llacctancunacc, wawancunacc wawampapis cusisamin, ú
chiquin, Hamautta Ranticuna alliy alliymanta huctawan huctawan cai hawa
rimarccancu. Allin allinta unnchaspañari, tapuscca carccancu?
Munanquichecchu
tucui llacctacuna piraycuchus Ranti canquichecc España reycunamanta
ttaccacuspa, payccunac quiquin atiyninpi, camachiynimpi cquheparinancuta? Caita
uycariytawan, usccay usccayta hatarispa:
munaycunnispa ccaparincuc; aswan callpayocc cai sutti munaynincu cananpaccri hucmanta hucmanta munaycu nerccancu; tucuipa yachayninman chayananpaccri cai hinata cquellccarccancu.
munaycunnispa ccaparincuc; aswan callpayocc cai sutti munaynincu cananpaccri hucmanta hucmanta munaycu nerccancu; tucuipa yachayninman chayananpaccri cai hinata cquellccarccancu.
Ñoccaicu
cai Americacc Anti suyumpi tantascca, llacctacunacc Rantin, ñoccaicuman
Pacchacamaccta waccyaspa llacctaycucc sutimpi, llacctaycucc camachiynimpi
hanac-pachaman cai pacha tucui llacctacunaman, tucui runacunaman soncoycucc
llamppu, checcan unanchayninta, ricuchispa, rimariycu yachachiycu Muyu-pachacc
ccaillampi; sutti huc munaynillan cai tucuy llactacunacc ccasccanta, lliqquiy
saccra watanasta, imawanchus yanccalla España Reycunaman watascca carccancu:
atiyninta suancunamanta ppataspari huc hatun llacta ruracunancu; paicuna
quiquin cunan camachecc Rey Fernando ccanchismanta, wawancunamanta,
llactanmantawan wiñaypacc ttaccascca; cairaycuri hatun sumacc atiywan sutippi
cquecheparincu, imaynachus aswan allin cancca cusisamimpacc tucui imancu
unanchascca, hina camachiyta paycuna quiquin maquinmanta ccocunanpacc; tucui
tanta ñaupaccta, cquhepamanri hucmanta hucmanta hinata ccaparincu, yachachincu,
huctawan huctawanri rincu; caita hunttanancupaccri, ñoccaycupi chura cuspa
puraccmanta watanacuncu, causaynincuwan, tiyapuynincuwan, sumac sutincuwan.
Picunamanchus yacha chicunan, yachachiscca cachun, tucuipa vincrinman
chayanamanpacc; hawa llactacunacc unanchanampacri imaraycuchus ruranchecc cai
sumacc checcan rurayta, sutti cquelccapi tucui churacuchum. Congreso wasipi
rurasca selloycuwan sellasca, secretarioycucc cquellccanwan callpachascca.
Cai
hina juramentota tucui llacctancheccpi tiyacucc runacuna.
¿Juranquichu
Pacha-camacc Apu Yayanchecc raycu santa cruz raycuwampis + ttimpurichiyta,
hamachhaita, mayneccpipis camarichiyta cai Americacc Anti Suyumpi tantascca hatun
llaxtacunacc ttaccacuyninta ccanchis Fernando España reymanta, wawasninmanta,
llacctanmanta, tucui hawa llaccta camachecc cunamantawan?
¿Juranquichu
Pacha-camacc Apu Yayancheccman, ari ninquichu llacctancheccman, atiyninraicu,
camachiyninraicu tucui callpaquiwan sayariyta causainiyquita, sumacc
sutiyquita, tucui imayquita chincarichinayquicamaypis?
Ari, hinatan jurani.
Hinata
ruracctiyqui Pacha-camacc yanapasuchun, manari pai muchuchisuchun llaccta
mamancheccri ñacasuchun.
F.N.
Laprida, San Juan llactac rantin tucui rantista camachecc
Hamautta
Antonio Saenz; Buenos Ayres llacctacc rantin
III. Acta de Independencia declarada por el
Congreso de las Provincias Unidas en Sudamérica
traducida al Quechua por José Mariano Serrano, Congresal por Charcas
(actual Departamento Chuquisaca, Bolivia). La actualización de la signografía
empleada en esta versión corresponde a Ernesto Damián Sánchez Ance.
Kay
sumaq ancha kamayoq San Miguel Tukmanmanta hatun llaqtapi, waranqa pusaq pachak
chunka soqtayoq wataq qanchis killaq isqon p`unchayninpi llaqtancheqrayku
qhawanankupaq Hamawt’akuna hatun tantakuy, congreso nisqapi tantasqa, tukuy
sonqonkuwan, tukuy yachayninkuwan unancharqanku t‘aqakuyninchiqta kunankama
kamacheq qhencheq awqakunamanta: huk similla tukuy neqpi llaqtancheqkunaq kay
rurakunanta munasqanku, uyarikun, huk munaylla hinantin rurayninkuwan,
yuyayninkuwan, wañuy, wañuy, wañuy munapayasqankuta sut`i sut`ipi rikuchinku;
chaywanpis, yuyaspa kay hatun simipi kasqanta paykunaq, llaqtankunaq,
wawankunaq wawanpapis kusisamin, u chikin, Hamawt’a Rantikuna alliy alliymanta
huktawan huktawan kay hawa rimarqanku. Allin allinta unanchaspañari, tapusqa
karqanku?
Munankicheqchu
tukuy llaqtakunapiraykuchus Ranti kankicheq España Reykunamanta t`aqakuspa,
paykunaq kikin atiyninpi, kamachiyninpi qheparinankuta? Kayta uyariytawan,
usqhay usqhayta hatarispa: munaykun nispa qaparinkuq; aswan kallpayoq kay sut`i
munayninku kananpaqri hukmanta hukmanta munayku nerqanku; tukuypa yachayninman
chayananpaqri kay hinata qellqarqanku.
Ñoqayku
kay Amerikaq suti suyunpi tantasqa, llaqtakunaq Rantin, ñoqaykuman Pachakamaqta
waqyaspa llaqtaykuq sutinpi, llaqtaykuq kamachiyninpi hanaq pachaman kay pacha
tukuy llaqtakunaman, tukuy runakunaman sonqoykuq llamp‘u, chiqan unanchayninta,
rikuchispa, rimariyku yachachiyku Muyupachaq qayllanpi; sut‘i huk munaynillan
kay tukuy llaqtakunaq kasqanta, llik’iy saqra walanasta, ima wanchus yanqalla
España Reykunaman watasqa karqanku: atiyninta suwankunamanta p‘ataspari huk
hatun llaqta rurakunanku; paykuna kikin kunan kamachiq Rey Fernando
qanchismanta, wawankunamanta, llaqtanmantawan wiñaypaq t’aqasqa; kayraykuri
hatun sumaq atiywan sutipi qhecheparinku, imaynachus aswan allin kanqa
kusisaminpaq tukuy imanku unanchasqa, hina kamachiyta paykuna kikin makinmanta
qukunanpaq; tukuy tanta ñaupaqta, qhepamanri hukmanta hukmanta hinata
qaparinku, yachachinku, huktawan huktawanri rinku; kayta hunt’anankupaqri,
ñoqaykupi churakuspa puraqmanta watanakunku, kawsayninkuwan, tiyapuyninkuwan,
sumaq sutinkuwan. Pikunamanchus yachachikunan, yachachisqa kachun, tukuypa
uyaqrinman chayanamanpaq; hawa llaqtakunaq unanchananpaqri imaraykuchus
rurancheq kay sumaq chiqan rurayta, sut‘i qellqapi tukuy churakuchun. Congreso
wasipi rurasqa selloykuwan sellasqa, secretarioykuq qellqanwan kallpachasqa.
Kay
hina juramentota tukuy llaqtancheqpi tiyakuq runakuna.
¿Jurankichu
Pachakamaq Apu Yayancheqrayku santa krusraykuwanpis + t’impurichiyta,
hamach’ayta, mayneqpipis kamarichiyta kay Amerikaq Anti Suyunpi tantasqa hatun
llaqtakunaq t’aqakuyninta qanchis Fernando España reymanta, wawasninmanta,
llaqtanmanta, tukuy hawa llaqta kamacheqkunamantawan?
¿Jurankichu
Pachakamaq Apu Yayancheqman, ari ninkichu llaqtancheqman, atiyninrayku,
kamachiyninrayku tukuy kallpakiywan sayariyta kawsayniykita, sumaq sutiykita,
tukuy imaykita chinkarichinaykikamaypis?
Ari,
hinatan jurani.
Hinata
ruraqtiyki Pachakamaq yanapasuchun, manari pay muchuchisuchun llaqta
mamancheqri ñakasuchun.
F.N.Laprida,
San Juan llaqtaq rantin tukuy rantista kamachiq
Hamawt’a
Antonio Saenz, Buenos Ayres llaqtaq rantin.
No hay comentarios:
Publicar un comentario